Niniejsze opracowanie powstało w ramach zadania podsumowującego projekt pt. „Stroje ludowe dla zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk”dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu EtnoPolska2020.

“Stroje ludowe zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk”

Justyna Torbicz

Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej „Koalicja Kulturalna” w Wyrykach

Perebory -najbardziej charakterystyczne elementy stroju .

Tkacka technika wybierana, nazywana haftem tkackim, przez ludność wiejską pereborami wykonywana była w Polsce w terenach północno – wschodniej Lubelszczyzny i wschodniej części obecnego województwa podlaskiego, ale znana była także w innych częściach Europy.

Zasięg występowania tej techniki na Lubelszczyźnie pokrywa się z dwoma typami strojów: podlaskim i nadbużańskim, w których zdobione były tym ornamentem koszule, spódnice, zapaski i nakrywki w stroju kobiecym, a w męskim koszule. Perebory naszego regionu mają te cechy charakterystyczne, które wyróżniają je od innych wzorów znanych w Europie.

Oskar Kolberg w tomie poświęconym ziemi chełmskiej pisze o deseniu w kolorze czerwonym z niebieskimi wstawkami, które występowały na chustach, rańtuchach, na ramionach koszul, u dołu spódnic i fartuchów. Zanik tej techniki zdobienia następował stopniowo od początku XX wieku, co przypuszczalnie wiązało się z kilkoma czynnikami. W 1914 roku następowała ewakuacja ludności zamieszkującej tereny Polesia, co sprawiło, że po wojnie technikę tę znało już niewiele kobiet. W powiecie bialskim i na krańcach wschodnich powiatu włodawskiego zaczęto stosować tzw. natiachanie – hafty łudząco przypominające perebory, powszechnie wykonywane na Wołyniu i Polesiu. Bardziej na zachód w zdobieniu odzieży rozpowszechnił się haft krzyżykowy.

Umiejętność wykonywania pereborów była jedną z wielu jakie posiadały tkaczki w tej części Lubelszczyzny. Ponieważ była to trudna technika nie każda kobieta decydowała się by ją wykonywać. Sztuka tkania pereborów następowała przez obserwację pracy babki czy pomaganie matce. Pierwsze proste wzory wykonywały dziewczęta w wieku kilkunastu lat, a w kolejnych latach życia doskonaliły swoje umiejętności.

Kiedy zaprzestano nosić tradycyjny strój ludowy w którym ornament tkacki stanowił ważny element dekoracyjny technika ta zaczęła zanikać. Po II wojnie światowej coraz mniej osób zajmowało się tkaniem tradycyjnych ornamentów. W Wyrykach tkaczkami znającymi tę technikę były nieżyjące Janina Trociuk (1934-1992) i Maria Staszewska (1928-2020)

Perebory z przeznaczeniem na stroje dla zespołu śpiewaczego Swanki z Wyryk wykonała Barbara Redde z Dubeczna – najmłodsza w powiecie włodawskim twórczyni ludowa znająca technikę tkania pereborów. Tkactwem zainteresowała się jako nastolatka. Po ukierunkowaniu przez Stanisławę Baj, a później Stanisławę Kowalewską rozwijała swoje zainteresowania, w konsekwencji technikę opanowała w sposób perfekcyjny. Obecnie tka głównie na potrzeby rekonstrukcji strojów ludowych, prezentuje swoje wyroby na lokalnych festynach i imprezach o charakterze ludowym. Chętnie współpracuje z lokalnymi instytucjami, prowadzi warsztaty dla dzieci i młodzieży. Bez wątpienia pani Barbara posiada wielką wiedzę na temat specyfiki wzorów podlaskich nadbużańskich i włodawskich. W pracy charakteryzuje się niezwykłą dokładnością, precyzją wręcz drobiazgowością w odtwarzaniu wzorów. Jako zespół śpiewaczy Swańki z Wyryk jesteśmy dumne z tego, że będziemy mogły w tak pięknych i wyjątkowych strojach reprezentować nasz region.

Foto. Barbara Redde – etapy wykonania wzorów

Fot. Barbara Redde

Wzory pereborów strojów włodawskich

Źródło:

Janusz Świeży „Atlas Polskich Strojów Ludowych Strój Podlaski (Nadbużański)”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze , Wrocław 1958

Anna weronika Brzezińska, Aleksandra Paprot, Mariola Tymochowicz „Atlas Polskich Strojów Ludowych. Klocki, Snutki, Perebory. Tradycyjne rękodzieło wobec wyzwań współczesności”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2015

Strój włodawski letni

W ramach zadania „Stroje ludowe dla zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk”dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu EtnoPolska2020 zostało wykonanych 7 kompletów strojów włodawskich letnich składających się z:

Spódnica - lniana, nazywana fartuchem lub chwartuchem, wykonana z czterech brytów (kawałków materiału ) o długości 80cm i szerokości 70 cm.. Dolny brzeg spódnicy zdobiony pereborem o szerokość od 18 do 22 cm.

Zapaska – szyta płótna długości 70 i szerokości 70 cm. U dołu ozdobiona pereborem, marszczona po bokach 3-4 zakładkami, zakładana na lniane spódnice.

Rańtuch/ Zawijka - nakrycie głowy, o długości 120 i szerokości 35cm, na obu końcach ozdobione pereborami.

Koszula – odświętna, uszyta z lnianego płótna, ze stójką i mankietami wykończonymi haftem tkackim, tzw. przyramki (łączące płat przedni z tylnym) ozdobione haftem tkanym.

Buty – skórzane czółenka.

Strój podlaski nadbużański

W ramach zadania „Stroje ludowe dla zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk”dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu EtnoPolska2020 zostało wykonanych 7 kompletów strojów składających się z:

Spódnica – nazywana pichulą lub pychulą, tkana w kolorowe pionowe pasy, wykonana z kawałków tkaniny o długości od 2,40 do 3 metrów i szerokości 70-80cm. Do ozdobienia pasami aksamintu, kolorowymi tasiemkami i koronkami.

Zapaska – tkana w wąskie pionowe lub w poziome pasy kontrastujące z pionowymi paskami na spódnicy. Wykonana z tkaniny o szerokości około 70 i długości około 50-70 cm, dolny brzeg obszyty koronką.

Koszula - odświętna, uszyta z lnianego płótna, ze stójką i mankietami wykończonymi haftem tkackim, tzw. przyramki (łączące płat przedni z tylnym) ozdobione haftem tkanym.

Gorset – wykonany z czarnego aksamitu z lnianą podszewką, sznurowany czerwoną tasiemką przewlekaną przez haftki, zdobiony tasiemką łańcuszkową w kolorze czerwonym, brzegi gorsetu i taszki obszyte czarna tasiemką. Do ozdobienia cekinami, perełkami i haftami w kwiaty.

Chusta – wełniana chusta z frędzlami wiązana pod brodą lub z tyłu głowy.

Buty – trzewiki skórzane, wysokie, wiązane na sznurowadła.

Korale – pięć sznurów szklanych czerwonych korali, umocowane do czerwonej tasiemki, zawieszone na szyi, wyłożone na gorset.

Stroje ludowe dla zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk wykonano we włodawskiej pracowni krawieckiej „Paryż” Katarzyny Jurczuk.

Dotychczasowe nagrania plenerowe prezentujące repertuar zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk dostępne są pod adresem:

https://www.facebook.com/szeptunkiart/posts/2915750058507787

https://www.facebook.com/szeptunkiart/posts/2930162187066574

https://www.facebook.com/szeptunkiart/posts/2924248274324632

Kolejne nagrania zostaną przygotowane i zaprezentowane w przestrzeni internetowej po ustaniu zagrożenia epidemiologicznego w powiecie włodawskim.

Strój włodawski letni

Strój podlaski nadbużański